Literackie reprezentacje historii: świadectwa…

Literackie reprezentacje historii: świadectwa…

Aleksandra Dębska-Kossakowska, Beata Gontarz, Mon

Niniejsza książka powstała z zamiarem dopisania kolejnego rozdziału do budzącej coraz szersze zainteresowanie w kręgach literaturoznawców problematyki przedstawiania historii w literaturze współczesnej. Nie jest to próba chronologicznego czy syntetyzującego uporządkowania zmian, jakie nastąpiły we wzajemnym uwikłaniu literatury i historii w ciągu ostatniego stulecia. Autorki dokonały rozpoznania literackich reprezentacji historii w wybranych tekstach polskiej literatury XX i XXI wieku. W przywoływanych przez nie tekstach historia zarówno ta, przez duże "H", jak i ta rozumiana jako prywatna, biograficzna opowieść jest zawsze uprzednia w stosunku do opowieści, stanowi zaczyn rozmaitych form jej uświadomienia i utrwalenia. W części pierwszej: Świadectwa Aleksandra Dębska-Kossakowska, opierając się na wybranych zapiskach dziennikowych Andrzeja Bobkowskiego, Józefa Czapskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, wskazuje na tekstualne ślady historii w perspektywie jednostkowego doświadczenia. Przedmiotem analizy jest historyczny moment rozpadu etosu kultury europejskiej po drugiej wojnie światowej oraz ukazanie indywidualnych reakcji na rozpoznanie nowej sytuacji historycznej, społecznej i kulturowej. W części drugiej: Mediatyzacje Beata Gontarz rozpatruje obecność historii w fikcji powieściowej. Cezurę historyczno literacką stanowi przełom roku 1989. Wybrane przykłady powieści Henryka Wańka, Stefana Chwina, Magdaleny Tulli, Marka Bieńczyka, Pawła Huellego, Jacka Dehnela pozwalają na sformułowanie założenia o zapośredniczonym charakterze przedstawiania historii: poprzez narratywizację ocalałych śladów przeszłości (jakimi są albumy fotograficzne, przedmioty, nazwy, porządek topograficzny), ale także poprzez powtórzenie cudzych opowieści (tu istotne są zwłaszcza opowieści rodzinne, prezentujące przeszłość w indywidualnym, nierzadko anegdotycznym aspekcie). Przedmiotem rozważań Moniki Wiszniowskiej w części trzeciej: Eksploracje będą współczesne relacje reporterskie, w których poruszane tematy dotyczą trudnych i nierzadko kontrowersyjnych aspektów historii, zarówno tej nieco dawniejszej, jak i tej dziejącej się na naszych oczach. Ta odmiana prozy staje się dziś ważnym terenem spotkania między naukowym dyskursem historycznym a literacką rekonstrukcją dawnej rzeczywistości poprzez pamięć. Reporterów interesuje to, co dzieje się na przecięciu drogi ludzkiego życia z drogami historii. Odkrywają człowieka, rzeczywiste biografie, przez które jak w soczewce widać zbiorowy los. Książki Hanny Krall, Małgorzaty Szejnert, Wojciecha Jagieiskiego, Wojciecha Tochmana czy Włodzimierza Nowaka przynoszą zróżnicowaną refleksję nad odmianami doświadczenia i rozumienia historii.